Cây bonsai là một loại cây cảnh được tạo hình và trồng trong chậu nhỏ để tạo thành một cây thu nhỏ giống cây trong thiên nhiên. Từ “Bonsai” trong tiếng Nhật có nghĩa là “cây trồng trong chậu nhỏ”. Người ta thường sử dụng các loại cây như thông Nhật, cây đào, cây liễu, cây bạch đàn và nhiều loại cây khác để tạo hình. Quá trình tạo hình bonsai bao gồm các kỹ thuật cắt tỉa nhánh, tạo hình thân cây và tạo hình rễ. Các nghệ nhân bonsai thường dùng các dụng cụ nhỏ như kéo cắt, dao cắt, que gỗ và bàn chải để thực hiện các kỹ thuật này.
Thân và gốc cây
-
Thân cây nên để hơi nghiêng về phía trước hướng về bên phải người xem.
-
Rễ cây nên được để nhô lên từ gốc cây xòe trên nền chậu.
-
Uốn thân cây sao cho những điểm uốn trên thân không mang hình “ức bồ câu” (những điểm uốn nên được uốn cong hướng về phía người xem).
-
Một cây chỉ nên mang một ngọn.
-
Thân cây nên được giữ thon từ dưới lên trên để trông nó như là đang mọc vươn lên, nhưng không được làm thon ngược lại từ trên xuống.
-
Đối với hai thân cây đôi thì nên được tách ra ở chỗ gốc cây, không để cây nào cao vượt lên trên cây nào.
-
Những chồi ghép nên được ghép với số lượng vừa phải để tạo được dáng cây hài hòa, hoặc ghép chúng đủ thấp để không nhìn thấy những mối ghép từ nebari (gốc)
-
Nên để chiều cao thân cây gấp 6 lần đường kính rễ cây.
-
Không để cây tự mọc ra phía sau. Đây là một trong những điều rất khó giải thích vì sao. Nó liên quan đến độ uốn cong của thân cây. Nếu một thân cây tự mọc ra phía sau thì sẽ tạo ra một điểm uốn hình chữ “C”.
-
Trên những thân cây thẳng bình thường, nếu có quá nhiều điểm uốn hình chữ “S” sẽ làm cho cây trông rất nặng nề mất đi vẻ tự nhiên vốn có của nó.
-
Nên tạo dáng ngọn cây hơi nghiêng về phía trước hướng về phía người xem.
-
Gốc cây nên được tạo dáng xòe ra và để cho nó nhô lên trên nền chậu, như thế trông nó giống như đang bám vào đất để giữ cho cây đứng thẳng.
-
Với những cái cây mọc nhọn hướng lên cao thì những điểm uốn nên được uốn gần nhau (cần để ý đến vị trí của cành cây).
-
Nên tạo dáng ngọn cây theo hướng của gốc cây. Độ uốn của cây cần phải được đảm bảo.
-
Không nên để những nút sần mọc trên rễ cây (vì người xem sẽ để ý nhiều đến nó).
-
Đối với những thân cây thẳng bình thường và thẳng không bình thường thì ngọn cây nên được giữ sao cho nó mọc cao hơn gốc cây.
Nhánh cây
-
Tạo những nhánh cây sao cho chúng không mọc ngang, hoặc không để những nhánh cây mọc đâm ngang thân cây.
-
Trên nhánh không nên để lộ những nút mắt sần tránh làm cho người xem chú ý đến.
-
Nhánh đầu tiên nên được đặt nằm ở khoảng 1/3 chiều cao thân cây tính từ gốc.
-
Còn những nhánh cây được ghép thành công nên để chúng nằm ở những vị trí trong khoảng 1/3 thân cây còn lại tính đến ngọn cây.
-
Nhánh cây cần phải cho chúng mọc ra từ phía bên ngoài của những điểm uốn để không làm nhánh cây bị phình ra.
-
Đường kính nhánh cây nên được cân đối với thân cây. Những nhánh cây được xem là quá khổ là những nhánh có đường kính dày hơn 1/3 đường kính thân cây.
-
Nên để những nhánh cây mọc xen kẽ nhau, không nên để chúng mọc song song. Nếu cho nhánh thứ 1 mọc ở bên trái thì nhánh thứ 2 sẽ để nó mọc bên phải và ngược lại. Khi đó nhánh thứ 3 nên để nó mọc phía sau.
-
Nên giảm bớt kích thước và đường kính của những nhánh cây nếu không thì chúng sẽ trông như là đang leo lên. Nên chừa một khoảng trống đủ rộng giữa những nhánh cây.
-
Nên để những nhánh đầu tiên hay những nhánh thứ 2 (còn gọi là nhánh trái và nhánh phải) hướng về phía trước, phía trung điểm của tầm nhìn để thu hút người xem.
-
Nên tạo hình những nhánh cây sao cho chúng tạo thành một hình tam giác lệch với ngọn cây tượng trưng cho trời, góc ở giữa tượng trưng cho con người và góc ở phía dưới tượng trưng cho mặt đất.
-
Nhìn chung nên tạo dáng sao cho những nhánh cây đổ xuống tuân theo các qui tắc dành cho những thân cây thẳng, ngoại trừ thân cây mọc nghiêng.
-
Đối với những cây đôi, không nên để những nhánh cây xen vào giữa các cây vì chúng sẽ đâm ngang vào thân cây. Khi đó những nhánh cây gần phía ngoài các cây sẽ tạo nên một hình tam giác “lá”.
Chậu
-
Cây bonsai nên được đặt sau vạch chính giữa của chậu, và bên trái hoặc bên phải của vạch trung tâm.
-
Độ sâu của chậu phải bằng đường kính thân cây, ngoại trừ những cây có dáng rũ xuống.
-
Nên sử dụng những chậu có màu men thích hợp cho việc tưới tiêu và chăm sóc cây, những màu men đó cần phải hài hòa với màu sắc của hoa.
-
Nên chọn những chậu có chiều rộng gấp 2/3 chiều cao của cây. Với những cây thấp thì chiều rộng chậu phải gấp 2/3 bề rộng thân cây.
-
Kiểu dáng chậu cũng cần phải phù hợp với kiểu dáng của cây bonsai. Chậu hình chữ nhật thì thích hợp với những cây dáng thẳng không uốn éo nhiều, còn với những cây thẳng không bình thường, những cây mà có nhiều điểm uốn trên thân thì chậu hình oval hay hình tròn là thích hợp nhất. Đối với những cây bonsai lớn thì nên trồng chúng sâu trong những chậu hình chữ nhật.
Các quy tắc trên là những quy tắc cơ bản về việc trồng cây bonsai. Ngoài tác dụng trang trí, nghệ thuật bonsai còn mang ý nghĩa tâm linh với người Nhật. Cây bonsai được xem như biểu tượng của sự sống và sự tồn tại, và việc chăm sóc bonsai được coi là một hành động kính trọng đối với sự sống.
